So
unha invitación para unha lectura máis repousada
Descarga o ficheiro
O xoves 18, o Papa Francisco ben
de agasallarnos con un texto, a súa segunda carta encíclica, “ Laudato si” – Loado sexas - .Texto
que foi asinado por el no día de Pentecostes, o 24 de maio en Roma, e no que
nos invita a poñe-los pés no chan sen deixar de mirar ao ceo. Si, porque chama
a nosa atención para que botemos unha mirada á casa na que tod@s, os sete mil
millóns longos de habitantes, vivimos: o mundo. Non é un texto que aborde só o
tema do medio ambiente, senón que vai máis ao fondo. Pon diante dos nosos ollos
a reflexión global, sen fixarse só nun aspecto, sobre a ecoloxía humana en
todas e cada unha das súas dimensións. E faino así porque os problemas do mundo
non se reducen nin se circunscriben, inda que tamén, ás cuestións referentes á
contaminación por parte das grandes empresas; non, os problemas do mundo
aféctannos a tod@s e desde perspectivas diversas. E no centro de tódolos
enfoques o Papa chama a atención que non podemos poñer a ninguén máis ca
persoa. Nin a tecnoloxía, nin as ganancias, nin a clase política, nin tampouco
a ideoloxía economicista e liberal. Non, o centro de todo canto supón
reflexionar e actuar desde un compromiso ecolóxico está no respecto e na
dignidade da persoa. Unha persoa que non ha de verse desde o, pensamos nós, o
observatorio privilexiado do primeiro mundo, senón que máis alá de occidente e
do mundo rico, o norte, hai persoas, seres humanos, homes e mulleres que sofren
e vense incapacitad@s, pola acción predadora de quen pon o interese e o
resultado, a curto prazo e buscando só a eficacia, por riba dos seres humanos,
“Creados a imaxe e semellanza de Deus” – fundamento da antropoloxía cristián -.
A
partires desta afirmación cerne, o texto vaise artellando nunha introdución e
seis capítulos cos que se nos quere mostrar que nos atopamos diante do gran
problema que hoxe pon en risco a vida e a felicidade do ser humano. Faino sen
caer no vitimismo apocalíptico, senón desde unha proposta profética e
alentadora. Porque posuír,
acaparar, destruír, dominar, tan ao uso nos modos e maneiras
desde os que se abordan as solucións aos problemas hoxe en día, non só non
conseguen que o mundo sexa mellor e máis san, senón que tampouco contribúe a
deixarlle ás xeracións que veñen tras nós un mundo mellor do que nós o temos
atopado.
Buscando
unha liña de continuidade e comuñón cos seus predecesores, os 16 primeiros
números son un achegamento e unha lembranza dos textos que van de Xoan XXIII a
Bieito XVI nos que se facía xa presente – non esquezamos que o texto da “Pacem in terris” de Xoan XXIII é do ano
1963 – como os Papas, desde o seu compromiso por ofrecer un maxisterio vivo e
dinámico e que responda aos problemas do mundo – a Doutrina social da Igrexa (D.S.I)- chaman a atención sobre a
urxencia e necesidade de tomar en serio o coidado da “casa común”, o mundo no
que vivimos. Xunto aos textos dos Papas do último medio século, cita asemade ao
Patriarca Ortodoxo Bartolomeu, para rematar coas palabras referidas a Francisco
de Asís, de quen toma o nome cando foi elixido Bispo de Roma. O número trece , que Francisco titula, “ o meu chamado “ mostra que nesta tarefa
ninguén pode quedar nin sentirse á marxe; a vez que pon de manifesto que para
tod@s, pero especialmente para os crentes, nada está perdido de antemán; hai
esperanza, nada de derrotismo, e contra do que din os agoiros da negatividade,
outro mundo é posible. Pero serao se verdadeiramente tomamos conciencia de que,
“ O desafío urxente de protexer a nosa casa
común inclúe a preocupación de unir a toda a familia humana na busca dun desenvolvemento
sostible e integral, pois sabemos que as cousas poden cambiar”. ( L.s. 13)
A partires
desta afirmación o primeiro capítulo preséntase como unha fotografía de canto
está a ocorrer.E que el titula, “O que
lle está a pasar a nosa casa” – nºs
17 – 61-. O quecemento global, a contaminación, a cultura do descarte, a cuestión
da auga, a perda da biodiversidade, o deterioro da calidade da vida humana e a
decadencia social -43-47-, para rematar coa debilidade das reaccións ante esta
desfeita e da diversidade de opinións.Onde non sempre quen máis razón ten é a
quen máis caso se lle fai.
O
segundo capítulo entra xa de cheo na fundamentación bíblica do tema do coidado
da “casa común”, e ten coma título, “ o
evanxeo da creación” – nºs 62 – 100- a esexese bíblica desde a que buscar
razón e fondura á afirmación de por que este tema ha de ser unha preocupación
para todo crente, sen que responda a puro snobismo. Mostra o capítulo que sendo
un tema moi presente nos textos bíblicos, non sempre foi tratado coa
consideración, respecto e fidelidade á Alianza merecía. As afirmacións, de
White no século pasado cuestionando o compromiso da Igrexa coa ecoloxía, non
son máis que expresión desta pouca comprensión, por non dicir descoñecemento
sobre a relación entre a biblia e o respecto e coidado ecolóxico. Todo o
capítulo é unha mirada ao misterio do Deus que crea por amor e invita a facer
deste amor continuidade no coidado do creado.
“Repensar a orientación do mundo” – nºs 101
– 136- é co que encabeza o terceiro capítulo, e quere ser unha chamada de
atención fronte á deriva que, debido aos posicionamentos dos que toman as
decisións que afectan a tod@s. A dobre perspectiva da tecnoloxía, a
globalización tecnolóxica, as consecuencias do antropocentrismo moderno – que
fala do home, pero sen contar co homeno centro da reflexión /acción – e as
consecuencias deste antropocentrismo: o relativismo practico – se todo da o
mesmo... – a necesidade de preserva-lo traballo e o significado da innovación
biolóxica a partires da investigación son algunhas outras cuestións ás que o
papa se refire.
A
proposta dunha “ Ecoloxía atenta á
complexidade da realidade” – nºs 137 – 162-, conforma o capítulo cuarto do
texto. Nel tenta Francisco clarificar e distinguir, para evitar caer na
tentación de mesturalo e confundilo todo, cando pensamos que estamos a falar do
mesmo. Así, achéganos unha visión integral de canto se atopa detrás da palabra
ecoloxía. Unha integralidade que ademais da realidade ambiental, supón unha
determinada proposta económica e social, e sempre tendo en conta a realidade
cultural, que é plural e non única nin líquida. Dedicando os tres últimos
apartados deste capítulo e apostar por unha ecoloxía humana, que busca o ben
común e que esixe unha xustiza interxeneracional.
O capítulo
quinto, “ algunhas liñas de orientación e
acción” – nºs 163 – 201 - lanza unha
proposta incluínte de diálogo diante dunha situación, e dun problema que afecta
a tod@s, e do que ninguén pode desentenderse. O que esixe que a política
internacional deixe de ter orelleiras e de pensarse só para dentro dos
intereses e fronteiras dos que mandan e
toman decisións. E fai un chamado desde o compromiso ético, pois se el
nada neste campo sería crible, o que supón achegarse á mesa do diálogo desde
actitudes de sinceridade e honestidade. E polo tanto, política e economía non
han de perderse en discusións baleiras e puramente interesadas - a ideoloxía neoliberal, como cosmovisión
pechada ten o seu centro na rendibilidade e nos resultados – namentres a
proposta de Francisco, volve insistir en poñer no centro á persoa na súa
plenitude humana. Remata o capítulo abordando a urxencia e necesidade de que o
diálogo das relixións coas ciencias non vaia por camiños nin separados nin de
desconfianza, senón que ámbolos dous están chamados a escoitarse, entenderse e
colaborar. E sempre non polo interese do rendible, senón polo ben, respecto e
dignidade do ser humano.
Todo o texto
foi levando ao capítulo final, no que Francisco pon a mirada no centro do que
ha ser unha urxencia para tod@s, crentes ou non, e que el titula, “ Educación e espiritualidade ecolóxica”
– nºs 202 – 245 -. E no que propón toda unha serie de esixencias que van
das opcións persoais ás decisións que han tomar as institucións responsables de
formar as xeracións futuras. O que supón comezar por apostar por un estilo de
vida distinto, e que non pode estar baseado no consumo e na acumulación. O que
só será posible se se comeza por tomar en serio a educación que fomente o
sentido crítico profético ante as cousas que van ocorrendo.O que esixe unha
verdadeira conversión – cambio de corazón e actitudes – á causa ecolóxica, a
causa de tod@s, porque de tod@s é a casa na que vivimos e chamamos mundo.
As reflexións sobre a urxencia de rescatar a
dimensión espiritual – que é máis ampla que a relixiosa – que toda persoa
posúe, a chamada a facer de superar unha visión individualista e pechada do
amor, xunto coa valoración cos sinais sacramentais – quizais un chisque de ollo
aos “ Sacramentos da vida” de
Leonardo Boff – e a importancia do descanso dominical – fronte á aposta
neoliberal de converte-lo descanso en consumo e xustificar a quen non o ten, en
que xa o terá noutro día – como vivencia celebrativa – acoller, compartir e
agradecer na comuñón comunitaria – desde o compromiso trinitario dun Deus que
crea por amor e ao que estamos chamados a devolver ese amor desde o coidado de
canto puxo nas nosas mans.
Remata con unha referencia a
María, “ a nai que coidou a Xesús, e agora
coida con afecto e dor materno este mundo ferido” ( 241). Con unha chamada esperanzada e escatolóxica. O
final do texto son dúas fermosas oracións: a oración interrelixiosa pola terra
e a oración cristiá coa creación. E coas que reafirma que o texto non quere ser
excluínte senón ecuménico, para poñer de manifesto o compromiso de toda
relixión co coidado do mundo. E cristián para que os seguidores de Xesús non
esquezamos nunca que a construción do Reino pasa polo coidado da terra que
tod@s compartimos.
Amigo lector,
perdoa o atrevemento.Só quería facer chegar a invitación de que , se podes, non
deixes de ler este agasallo de Francisco para cant@s foramos parte do mundo e
non esquecemos que é casa de tod@s, casa común. Paga a pena poñer un pouco do
noso tempo e do noso corazón ao servizo dunha cuestión da que ninguén se pode
sentir alleo. Porque os pobres, os esquecidos, os que van sendo descartados, gústenos
ou non, son fill@s de Deus, e neles, e con eles, principalmente temos que fitar
a nosa mirada e a nosa acción. Por iso unímonos en oración para dicirlle ao Deus
da tenrura:
“ Deus dos pobres, axúdanos a rescatar aos
abandonados e esquecidos desta terra
que tanto valen aos
teus ollos.” ( L.s 246)
Clodomiro
Ogando
Profesor de Teoloxía Moral social.
Instituto
Teolóxico. Vigo
Comentarios